به نقل از «خبرگزاری برنا»

گشودن رازهای نظام بودجه ریزی کهن در ایران زمین با ترجمه زبان سیاق

تاریخ انتشار: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۷۵۶۹۹۴

در نشست بررسی کتاب مجموعه اسناد بودجه ریزی کهن مطرح شد: بودجه کشور در دوره طلایی میرزا تقی خان امیر کبیر با تراز مثبت مواجه بود. زبان سیاق و دشواری های شناخت تجربه حکمرانی دیوانی در ایران.

به گزارش خبرگزاری برنا، نشست نقد و بررسی کتاب مجموعه اسناد بودجه ریزی کهن با حضور اسد الله عبدلی آشتیانی به عنوان نویسنده و محمد جواد محسنی نیا به عنوان ناظر پروژه به میزبانی غرفه مرکز در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در ابتدای این نشست اسدالله عبدلی آشتیانی ضمن اشاره به اهمیت مجموعه ده جلدی بودجه ریزی کهن گفت: این مجموعه مطالعه در بخش های مختلف ناظر به مطالعه و ترجمه نسخه قدیمی است، به عنوان مثال در جلد ابتدایی 3195 نسخه خطی مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین در بررسی بودجه ریزی در دوره میرزاتقی خان امیر کبیر در مجلدات دیگر این اثر مورد توجه قرار گرفته  است و یک جلد هم به بررسی بودجه ولایتی دارالعباد یزد و مضافات به سال 1295 ه ق، دو جلد هم به بررسی خالصیجات دوره محمد شاه پرداخته است و یک جلد هم به معرفی واژگان زبان سیاق و دیوانی پرداخته شده است.

وی با اشاره به اهمیت اسناد مهم در خصوص تاریخ نگاری خاطر نشان کرد: مطالعه این اثر به محققین این امکان را می دهد تا به فهم عمیق تری در ارتباط با بودجه کهن ایران دست یابند.

آشتیانی ضمن اشاره به محتوای مجلدات این اثر ادامه داد: این مدل بودجه ریزی از دوره ساسانی، دوره اسلامی، دوره سلجوقی، ایل خانی، تیموری، صفوی، افشاریه، زندیه و قاجار تا پهلوی اول مورد توجه بوده است.

این محقق تاریخی با اشاره به اهمیت زبان سیاق افزود: این زبان در واقع نوعی زبان بودجه ریزی و زبان برنامه ریزی کهن بوده است که  از هند تا آناتولی قرار داشته است، این سیستم اداری تا 1307 خورشیدی بر مناسبات مالی حاکم بوده و بعد از آن سیستم حسابداری دو طرفه جایگزین این مدل کهن شد.

وی ادامه داد: سیاق در عین اینکه در بردارنده اعداد است یک نوع زبان نیز به شمار می رود وجالب است بدانید این زبان فاقد عدد 0 است. این زبان از چین تا مصر کاربرد داشته است.

آشتیانی با اشاره به ساختار جامعه شناسی قدرت در نظام کهن افزود: ما در سیستم مالیات ستانی کهن مدل های مختلف اخذ مالیات را داشته ایم به عنوان مثال مالیات معدن، مالیات مراتع، مالیات اصناف، مالیات بردرآمد و... و این مدل مالیات ستانی به صورت نقدی و کالایی بوده است.

این محقق با اشاره به مفهوم خالصیجات در ادبیات دیوانی، گفت: این مفهوم در دوره ساسانی کاربرد داشته است، به این معنا که در قبال خدمات انجام شده توسط افراد، بخشی از زمین و یا روستاها به فرماندهان و یا دیوان سالاران تحویل داده می شد.

آشتیانی با اشاره به اهمیت واژه نامه این اثر، گفت: تلاش شده واژگان تا حد امکان توضیح داده شود لذا با این وجود بر این باورم بودجه ریز کهن، جای کار بسیاری دارد و ما در ابتدای این مسیر قرار داریم.

در ادامه این نشست محمد جواد محسنی نیا با اشاره به اهمیت تاریخی این اثر گفت: ما پیش از این هیچ پیشنه ای از نظام بودجه ریزی در کشور نداشته ایم. لذا به منظور آشنایی با این پیشینه لزوم بازخوانی خط سیاق را لازم دانستیم. که این کار به همت جناب آقای آشتیانی انجام شد.

این محقق برنامه و بودجه با اشاره به مفهوم "بودجه ممالک محروسه" در دوره صدارت میرزا تقی خان امیر کبیر، گفت: این مجموعه به صورت مفصل مورد اشاره قرار گرفته است، جالب است بدانید در آن دوره کشور شامل پنج ایالت بوده است که این ایالات با عنوان های آذربایجان، خراسان، دارالمرز، عراق و فارس شناخته می شده که تک تک این ایالات اسناد بودجه خود را داشته است.

وی ضمن اشاره به اینکه مالیات در این دوره به صورت نقد وکالایی اخذ می شده است، گفت: با بررسی اسناد به این نتیجه رسیدیم که در دوره امیرکبیر مازاد درآمد داشته ایم که عدد این مازاد به بیش از 520  هزار تومان می رسیده است و در این بین  کل درآمد گمرک مازاد بوده است در واقع تراز بودجه در این دوره مثبت بوده است.

محسنی نیا افزود: خرج و مصارف بودجه ممالک محروسه شامل مخارج ولایتی، دیوانی، قشون و نهایتا سایر هزینه ها است که عمده هزینه بودجه شامل مصارف قشون بوده و  بعد مصارف دیوان و در آخر مصارف ولایات را شامل می شده است.

وی با اشاره به نقش مستوفیان در تاریخ ایران ادامه داد: این افراد وظیفه اخذ مالیات را داشته اند و این افراد دارای مراتبی بوده اند. این مجموعه در حقیقت در دفتر مالیه کار می کردند و در مجموع وظیفه اخذ مالیات از مردم را داشته اند. حق الزحمه این افراد نیز دو درصد از مالیات اخذ شده و حقوق آنها از محل اخذ مالیات از حقوق کارکنان دولت و مستمریات تامین می شده است و دیوان هم 10 درصد از منابع حاصل 

از مالیات را به عنوان درآمد خود اخذ می کرده لازم به ذکر است که این ساز و کار زیر مجموعه وزیر دفتر بوده اند و وزیر دفتر بعد از مستوفی الممالک قرار داشته و در خاتمه جمع بندی را به امضای صدر اعظم و توشیح شاه می رساندند.

محسنی نیا افزود: بودجه ولایات در غالب دستور العمل تنظیم می شده است. برای نمونه هزینه ولایت یزد سی هزار تومان بوده است و باقیمانده درآمدهای ولایت به خزانه کشور برگردانده می شده است.  در این تحقیق یکی از اقدامات خوب بحث ممالک محروسه است که تمام دریافت ها و پرداخت ها مورد توجه قرارگرفته است و 340 جدول از بودجه ممالک محروسه استخراج شده است که می تواند مورد بهره برداری اهالی تحقیق باشد.

وی در پایان با اشاره به واژه های بودجه ممالک محروسه این واژگان برای ما کاملا نا آشنا دانست و گفت: هر یک از اصطلاحات نیازمند واژه نامه ای مجزا است که در این اثر بدان توجه شده است. در واقع این اثر ده جلدی کار کوچکی است از یک اقدام بزرگ و در این بین دشواری های خط سیاق مانع اصلی توسعه این مطالعات است؛ که خوشبختانه جناب عبدلی آشتیانی با تسلط بر روی خط سیاق توانست در طول چهار سال این کار به بهترین شکل پیش ببرند و محققین را با گذشته نظام بودجه ریزی در کشور آشنا کنند.

لازم به ذکر است غرفه مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری تا تاریخ 30 اردیبهشت ماه در مصلی تهران بخش ناشران عمومی راهروی 26 میزبان علاقه مندان به کتاب و کتابخوانی خواهد بود.

انتهای پیام/

آیا این خبر مفید بود؟

نتیجه بر اساس رای موافق و رای مخالف

منبع: خبرگزاری برنا

کلیدواژه: ایران بودجه دولت زمین مصر اشاره به اهمیت بودجه ریزی کهن محسنی نیا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.borna.news دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری برنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۷۵۶۹۹۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

فرار مالیاتی با دفتر ویترینی

هر قدر که سیاست‌های مالیاتی برای اخذ مالیات گسترده‌تر می‌شود، ترفند‌های برخی از مؤدیان مالیاتی که به دنبال کاهش مالیات پرداختی خود هستند، سریع‌تر به‌روزرسانی می‌شود.

به گزارش دنیای اقتصاد، البته این یک وجه ماجرا است، وجه دیگر این است که سیاستگذار باید فضایی به‌وجود آورد که بنگاه‌ها منفعت پرداخت مالیات را درک کنند و محل مخارج مالیاتی برای مؤدیان مشخص شود. علاوه بر این در گزارشی دیگر، آخرین عملکرد مالیاتی در پایان سال گذشته و ابتدای سال جاری مورد بررسی قرار گرفت.

سازمان امور مالیاتی گزارش عملکرد خود در سال ۱۴۰۲ را به‌روز و از عملکرد فروردین‌ماه ۱۴۰۳ رونمایی کرد. بر این اساس، مالیات‌های وصول‌شده در سال ۱۴۰۲ به حدود ۸۰۶ هزار میلیارد تومان بالغ شده است که با توجه به عدد ۸۳۸ هزار میلیارد تومانی قانون بودجه ۱۴۰۲، از تحقق ۹۶.۱ درصدی درآمد‌های مالیاتی حکایت دارد. در فروردین‌ماه نیز درآمد‌های مالیاتی وصول‌شده از ۵۶ هزار میلیارد تومان عبور کرد. بررسی دقیق‌تر مالیات‌های دریافت‌شده در سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که مالیات اشخاص حقوقی به ۳۱۳ هزار میلیارد تومان رسیده و مالیات بر درآمد نیز از سطح ۱۴۲ هزار میلیارد تومان عبور کرد.

مالیات بر ثروت نیز به ۲۸ هزار میلیارد تومان رسید تا مجموع مالیات‌های مستقیم از ۴۸۴ هزار میلیارد تومان عبور کند. به این ترتیب ۶۰ درصد درآمد‌های مالیاتی به مالیات‌های مستقیم اختصاص دارد. در نهایت مالیات بر کالا‌ها و خدمات نیز در ۱۲ ماه سال ۱۴۰۲ به ۳۲۱ هزار میلیارد تومان رسید تا پازل مالیاتی سال ۱۴۰۲ تکمیل شود.

سازمان امور مالیاتی، گزارش مالیات محقق‌شده در سال ۱۴۰۲ را منتشر کرد و به این ترتیب پرونده عملکرد مالیاتی در قانون بودجه ۱۴۰۲ را بست. بر این اساس بیش از ۹۶ درصد از درآمد‌های مالیاتی پیش‌بینی‌شده در قانون بودجه محقق شد که جزئیات آن در این گزارش تشریح می‌شود. از سوی دیگر، آمار‌های مالیاتی فروردین‌ماه نشان می‌‎دهد که مالیات وصول‌شده در اولین ماه سال جدید از سطح ۵۶ هزار میلیارد تومان عبور کرده است.

جزئیات مالیات‌های مستقیم

بررسی آمار‌های ۱۲ ماه نشان می‌دهد که ۶۰ درصد از کل مالیات‌های وصول‌شده در سال ۱۴۰۲ مربوط به مالیات‌های مستقیم است. این بخش شامل سه گروه مالیات اشخاص حقوقی، مالیات بر درآمد‌ها و مالیات بر ثروت می‌شود. در مجموع بیش از ۴۵۶ هزار میلیارد تومان مالیات مستقیم در قانون بودجه سال ۱۴۰۲ در نظر گرفته شده بود؛ اما مالیات محقق‌شده از این عدد فراتر رفت و به بیش از ۴۸۴ هزار میلیارد تومان رسید. بر این اساس میزان تحقق مالیات‌های مستقیم از ۱۰۶ درصد فراتر رفت تا سهم این بخش از درآمد‌های مالیاتی دولت در سال ۱۴۰۲ به بیش از ۶۰ درصد برسد.

اشخاص حقوقی غیر دولتی در صدر

بررسی دقیق‌تر مالیات اشخاص حقوقی نشان می‌دهد که عمده درآمد‌های این بخش به مالیات اشخاص حقوقی غیر دولتی تعلق دارد. بر این اساس، از کل ۲۹۶ هزار میلیارد تومان مالیات در نظر گرفته‌شده در قانون بودجه، ۲۵۸ هزار میلیارد تومان آن به این گروه تعلق دارد. از این مقدار، بیش از ۲۵۵ هزار میلیارد تومان محقق شده است که عملکرد ۹۹ درصدی این بخش را نشان می‌دهد. مالیات بر عملکرد شرکت‌های دولتی دومین بخش قابل‌‎توجه این بخش است که در قانون بودجه ۲۰.۵ هزار میلیارد تومان مالیات برای آن پیش‌بینی شده که در عمل ۲۱.۶ هزار میلیارد تومان محقق شده و عملکرد حدودا ۱۲۰ درصدی را از خود بر جای گذاشته است. در مجموع ۳۱۳ هزار میلیارد تومان مقدار محقق‌شده مالیات اشخاص حقوقی است که از تحقق ۱۰۵.۸ درصدی آن خبر می‌دهد.

مالیات بر درآمد، فراتر از انتظار

در حالی‌که در قانون بودجه مالیات بر درآمد معادل ۱۲۲ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود، آمار‌های منتشر شده نشان می‎دهد مقدار محقق‌شده مالیات بر درآمد در سال ۱۴۰۲ از سطح ۱۴۲ هزار میلیارد تومان عبور کرده است که از تحقق ۱۱۶.۳ درصدی آن حکایت دارد. بررسی جزئیات این بخش نشان می‌دهد مالیات حقوق کارکنان بخش خصوصی بیشترین مقدار تحقق را داشته و عملکرد ۱۲۵.۲ درصدی را بر جای گذاشته است. مالیات بر مشاغل نیز بخش دیگری است که عملکرد بالایی را برجای گذاشته و مقدار محقق‌شده آن در سال ۱۴۰۲ به ۱۲۵ درصد رسیده است.

ناکامی در مالیات از ثروت

در میان بخش‌های اصلی مالیات‌های مستقیم، مالیات بر ثروت بدترین عملکرد را داشته است. بر این اساس، در حالی‌که ۳۷.۶ هزار میلیارد تومان مالیات بر ثروت در قانون بودجه در نظر گرفته شده بود، ۲۸.۷ تومان مالیات بر ثروت محقق شد. بر این اساس عملکرد سازمان مالیاتی در این بخش به ۷۶.۲ درصد می‌رسد. یکی از شکست‌های بزرگ سازمان مالیاتی در این بخش به مالیات بر واحد‌های مسکونی خالی از سکنه و واحد‌های مسکونی گران‌قیمت بازمی‌گردد.

بر این اساس، میزان تحقق مالیات بر واحد‌های مسکونی خالی از سکنه تنها ۰.۳ درصد بوده و در بخش واحد‌های مسکونی گران‌قیمت تنها ۱۴.۵ درصد محقق شده است. این در حالی است که مالیات بر کالا‌ها و خدمات در بودجه ۱۴۰۲ معادل ۲۵۲.۹ در نظر گرفته شده بود، عملکرد این بخش به بیش از ۳۲۱ هزار میلیارد تومان رسید و میزان تحقق ۱۲۷ درصدی را به ثبت رساند.